Op 30 november was Oscar winnende documentairemaker Roger Ross Williams te gast bij RTL Late Night Live met Humberto Tan. Een spannende avond, niet alleen omdat de documentaire die dag gepubliceerd werd via CNN International maar ook omdat zowel Humberto Tan als Roger Ross Williams heftige racistische en dreigende berichten hadden ontvangen omdat de documentaire waarin zwarte piet kritisch onder het licht wordt gehouden tijdens de late night show besproken zou worden. Stop Blackface was aanwezig, we schreven een kort stukje over over zes opvallende momenten uit de uitzending.
- Is zwarte piet racistisch?
In de documentaire werpt Roger een kritische blik op de Nederlandse traditie. Hij wind er geen doekjes omheen en het verbaast hem als buitenstaander dat Nederlanders niet inzien dat de figuur racistisch is terwijl het voor hen zo duidelijk is:
“De Nederlanders zien het verband niet met hun verband met hun slavernijverleden. Nederland is gebouwd over de ruggen van slaven, dit beeld is daarin geworteld. Wij van buiten is dat duidelijk, het verbaast ons enorm dat jullie dat niet zien.”
In de VS en andere landen is er ook een lange traditie van blackfacing geweest, met de name in de populaire minstrel shows uit de 19, het fenomeen waarbij witte mensen zich in de vorm van een karikatuur van zwarte mensen te vermommen door zich zwart te schminken en dom en clownesk te gedragen. De rode lippen, de egaal zwarte of donkerbruine huid, de Afro, de parallellen tussen verschillende blackface figuren.
Thomas Hees met zijn neven Jan en Andries Hees en een bediende, Michiel van Musscher, 1687
Thomas Hees werkte als diplomaat in Algiers, Tunis en Tripolis, onder meer als bemiddelaar om Nederlandse slaven vrij te kopen en de kaapvaart tegen Nederlandse schepen tegen te gaan. Hees liet zich rokend, in een ontspannen pose portretteren tussen zijn aanwinsten uit Noord-Afrika. Op de achterzijde van het doek staat vermeld wie zijn bediende is: ‘Thomas de neger, 17 jaar’.
Bron: Rijksmuseum
- Wat vind je van het traditieargument?
Humberto liet een typische reactie zien: Blijf af van tradities! Een veel gehoorde reactie in de zwarte piet discussie, Roger antwoordde als volgt:
“Als je traditie andere mensen kwetst, andere Nederlanders, zwarte Nederlanders. Als één kind naar school gaat en zwarte piet genoemd word en begint te huilen moet dat genoeg zijn om het te veranderen. Als dit een feest is moet het een feest zijn voor alle kinderen. Niet alleen voor witte kinderen. Sommige mensen houden hun kinderen liever thuis dan dat ze leren dat ze minder zijn dan anderen.”
Bovendien is zwarte piet een verzonnen traditie, de figuur werd in 1848 geïntroduceerd door Jan Schenkman in het boek “Sint Nicolaas en zijn Knecht” in een Sinterklaasfeest dat al eeuwenlang bestond zonder zwarte piet. Tradities veranderen, het Sinterklaasfeest is in de loop der tijd al verandert en kan dus verder veranderen. Een interessant feit is dat zwarte piet in 1848, 15 jaar voor de afschaffing van de slavernij in het Nederlands Koninkrijk werd geïntroduceerd, een periode waarin de handel in mensen van Afrikaanse herkomst nog traditie was.
- Als Sjors en Sjimmie kan veranderen, waarom Zwarte Piet Niet?
Humberto liet een plaatje zien van Sjors en Sjimmie en stelde de vraag: zou dit nu nog kunnen? Het antwoord is nee omdat het een super racistisch stereotype van zwarte mensen is, zowel de karikaturale tekening als de manier waarop hij wordt neergezet. Waarom kan dit niet? Omdat Sjimmie wordt afgebeeld als een gebrekkig Nederlands sprekend jongetje. Net zoals zwarte piet een karikatuur van zwarte mensen is en als een dom, clownesk type wordt neergezet. In het boek “Wit over zwart beelden van Afrika en zwarten in de westerse populaire cultuur” laat socioloog Jan-Nederveen Pieterse zien hoe beeldvorming over zwarte mensen en Afrika door racistische ideologieën beïnvloed werd dat zich uitte in karikaturen die we vandaag de dag bijvoorbeeld terug zien in Zwarte Piet.
- De tenenkrommende opmerkingen van de neuropsycholoog
Neuropsycholoog Victor Lamme deed een poging iets zinnigs te zeggen over racisme vanuit zijn neuropsychologische expertise maar faalde faliekant. Hij begon veelbelovend door te stellen dat het grote probleem van racisme beeldvorming is. “Psychologie laat zien is dat er negatieve associaties bestaan met donkere mensen”, dat is een groot deel van het probleem maar hij vergat de sociale, economische en politieke structuren die geworteld zijn in een geschiedenis van kolonialisme en slavernij en reduceerde racisme daarmee tot een psychologisch verschijnsel. Vervolgens maakt hij een rare hersenkronkel door zwarte piet als een “rolmodel” voor te stellen zoals Obama, Ali B en Humberto omdat hij eigenlijk niet zo slecht is “want hij brengt kadotjes en hij brengt snoep”. “Je zou kunnen zeggen dat zwarte piet een kans is voor de zwarte gemeenschap om iets positiefs neer te zetten voor de zwarte gemeenschap.” De uitdrukking van Miss Kitty van Zwarte Piet Niet na deze tenenkrommend domme opmerking zegt genoeg:
Roger herhaalde nog maar even hetgeen hij al had gezegd en niet in de psyche van Lamme leek doorgedrongen. Al brengt hij snoep en kadotjes, zwarte piet is een negatief stereotype dat geworteld is in de slavernij, “het is een karikatuur van mij” en “mijn huid en haar zijn geen kostuum”. Tradities zijn er om te veranderen, in Spanje doen ze aan stierenvechten en elke stier die dood gaat is één teveel voegde radio DJ met een Antilliaanse pro-Pietvriend, Sander nog even toe.
5. Laat de kinderen erbuiten, blijf weg van de intochten
Als documentairemaker was Roger Ross Williams natuurlijk ook benieuwd naar de ervaring van Humberto, hij vroeg hem naar zijn positie. Humberto had zich al eerder uitgesproken voor verandering en zoals gebruikelijk de racistische en dreigende reacties gehad. Hij sprak zich erg genuanceerd uit voor verandering door op een opmerkelijke manier een conservatief standpunt “Laat de kinderen erbuiten, blijf weg van de intochten” te in te nemen én daarmee protesten van bijvoorbeeld Kick Out Zwarte Piet af te keuren. Dit is opmerkelijk omdat protest bij de intochten – Quinsy Gario en Kno’lede Cesar in Dordrecht 2011, Kick Out Zwarte Piet in Gouda en Meppel en 2014 en 2015, wel sterk hebben bijgedragen in het politiseren en agenderen van de zwarte piet kwestie. Het “niet over de ruggen van de kinderen” wordt vaak gebruikt als excuus om een poging tot een volwassen discussie te vermijden en vreedzame protesten van anti-zwarte Piet actiegroepen op een “negatieve” manier te framen. De protesten zijn nooit een doel op zich geweest maar altijd een middel om aandacht op te eisen voor de kwestie zwarte piet en racisme omdat het niet lukt om dit op een “volwassen manier” te doen. De protesten hebben vanwege onze principes van vreedzaam protest echter nooit kinderen in gevaar gebracht en worden juist georganiseerd zodat het feest ook voor zwarte kinderen een leuk feest kan worden.
- Humberto vind het ook niet leuk om te horen “Al ben je zo zwart als roet, ik meen het toch goed”
Een minpuntje voor Humberto van Stop Blackface dus maar hij kwam weer in de plus door zijn eigen ervaring met zwarte piet te delen. Humberto is zelf opgegroeid in de Bijlmer en kent de klappen van de zweep. Denk aan de racistische “niet alleen donker maar ook nog dom” opmerking van Jack Spijkerman”. In het verleden is Humberto echter ook met zwarte piet vergeleken, hij gaf aan dat hij het ook niet leuk vind om te horen: “Al ben je zo zwart als roet, ik meen het toch goed”. De ervaringen van oud-spelers die tussen 1 en 5 december thuis bleven omdat ouders naar ze wezen en zeiden “kijk daar gaat zwarte piet”, was nog een treffend voorbeeld van de reden dat deze traditie aan verandering toe is. Humberto riep op tot empathie van beide kanten. Met zijn programma heeft hij wel 840.000 kijkers weten te bereiken die de woorden en beelden van Roger Ross Williams direct op hun beeldscherm hebben ontvangen. Volgens kijkcijferonderzoek kijken met name Nederlanders die middelbaar- en laagopgeleid zijn en meer vrouwen dan mannen naar zijn programma. Gegeven het entertainment format van RTL Late Night zijn dit mensen die zich op dagelijkse basis waarschijnlijk niet bezig houden met het zwarte pietdebat en racisme of op de barricades staan. Dit is dus weer een andere groep mensen die dan de “usual suspects” die al over deze onderwerpen nadenken, een nieuwe groep mensen die nieuwe inzichten kunnen hebben gekregen door naar deze uitzending te kijken. De documentaire Blackface was binnen een dag al duizenden keren bekeken, #zwartepiet was weer even trending topic op Twitter. De ironie dat de mensen die stellen dat zwarte piet niet racistisch zonder schaamte is de meest racistische dingen op social media posten zoals de onderstaande meme toont aan dat er weer een gevoelige snaar geraakt is. Het toont ook aan waarom het nodigt blijft om op de barricades te staan, te blijven schrijven, de Blackface documentaire te delen én met elkaar in dialoog te blijven. Zoals Humberto zei komen we met een stukje empathie verder en de documentaire van Roger Ross Williams zal zeker vele ogen openen.
Bekijk de documentaire nu hier
About the author