Het ontmantelen van koloniale machtsstructuren: Geen piet.

Door de zwarte piet discussie wordt Nederland geconfronteerd met haar eigen racisme en kampt het met enorme groeipijnen. Het bekritiseren van het fenomeen zwarte piet werd niet alleen als een publiekelijk aanval op een nationale traditie ervaren, de kritiek was in de ogen van vele Nederlanders onlosmakelijk verbonden met nostalgische jeugdsentimenten en de Nederlandse identiteit. Het aan de kaak stellen van zwarte piet als een achterhaalde koloniale karikatuur waar men afscheid van moet nemen maakt bij vele witte Nederlanders intense emoties los. Enkele jaren verder is dan nu de vraag: wat is dan het alternatief voor zwarte piet? Geen piet. Punt.

Zwarte piet = blackfacing

Het zal inmiddels bekend moeten zijn dat zwarte piet een racistisch en koloniale karikatuur is.

Witte mensen die hun gezicht met zwarte schmink, rode lippen, oorbellen, een afro pruik, en een act opvoeren van een jolige, en onnozel ‘zwart’ figuur is niet onbekend binnen de westerse geschiedenis. Dit racistische fenomeen wordt ook wel blackfacing genoemd, een vorm van entertainment gebaseerd op negatieve racistische stereotypering van zwarte mensen, waar het imiteren (vooral mokken) van hun uiterlijk, spraak, muziek en dans centraal stond. Het ontstond in de tijd van slavernij en kolonialisme, een systeem waarin mensen van Afrikaans afkomst tot slaaf werden gemaakt met behulp van processen van dehumanisering en mishandeling. Blackfacing is een manier om de spot te drijven met zwarte mensen, en versterkt het idee dat zwarte mensen zogenaamd dom, lui, volgzaam en van nature inferieur zijn. Rond deze tijd (en nog steeds) werd hen de toegang tot het podium, waarop zei zichzelf op een menselijkere manier konden spelen, geweigerd.

In een wereld die niet kleurenblind is, een wereld waarin racisme springlevend is, is blackfacing én andere vormen van het spotten met cultuur van de Ander, een machtsspel om controle te houden op de identiteit en het zijn van mensen. Deze negatieve raciale stereotyperingen hebben desastreuze effecten op hun sociaal, cultureel, economisch en politieke positie in deze wereld, dit is ondermeer te zien in de onderwijssegregatie, arbeidsmarktdiscriminatie, armoede, politiegeweld, en raciaal profileren. Aangezien Nederland geen uitzondering is binnen de geschiedenis van het kolonialisme, en juist een grote rol heeft gespeeld in het dehumaniseren van Afrikanen door slavenhandel en slavernij,  is het verschijnsel zwarte piet daarom niet geïsoleerd van het fenomeen blackfacing elders, zoals oude Nederlandse kinderboeken laten blijken.

 

Schoorsteenpiet = zwarte piet           

Na stroopwafelpiet, kaaspiet, kleurenpiet is een van de laatste ontwikkelingen, de schoorsteenpiet. De vraag is, is dat de oplossing? Nee.

Bij nader inzien blijkt dat zwarte piet volgens de Nederlandse volksverhalen al een schoorsteenpiet is; dus er is geen  fundamentele verandering, dat is een illusie. Volgens de traditie, is zwarte piet, zwart door het roet van de schoorsteen. Helaas valt dit verhaal door de mand, aangezien men door schoorsteenvegen geen dikke rode lippen, kroeshaar en oorringen krijgt. De bijhorende jolige en onnozele act van zwarte piet maakt de cirkel rond, het is blackfacing. Het is in lijn met vele koloniale voorbeelden waarin er wordt gespot met de cultuur en identiteit van zwarte mensen. Volgens verschillende sinterklaascomité’s zou het verminderen van de zwarte schmink recht doen aan zwarte piet: er is minder sprake van een sprookjesfiguur, het zou nu echt een schoorsteenvegeren een menselijker wezen zijn.

Ondanks dat er veranderingen plaatsvinden, ziet het ernaar uit dat schoorsteenpiet geen vooruitgang is, maar vooralsnog een excuus tot blackfacing. De schoorsteenpiet is de koloniale zwarte piet maar dan met wat minder schmink, en hij is nog steeds de knecht. Het verminderen van de blackfacing in de schoorsteenpiet reflecteert dat er nog geen besef is hoe deze traditie tot stand is gekomen, dat blackfacing een diep verlangen blijft binnen de witte Nederlandse samenleving, maar vooral dat vrijheid van meningsuiting en democratische zeggenschap een wit privilege is. De zoektocht naar een oplossing vereist daarom een dekoloniaal perspectief.

 

 

Koloniale symboliek van sinterklaas en zwarte piet

Door alleen te focussen op zwarte piet verliest men uit het oog waarom het sinterklaasfeest doordrenkt is met koloniale machtsstructuren.

Men is vergeten wat de zwarte piet, zwarte piet maakt: zijn inferioriteit. Sinterklaas kan niet sinterklaas de “goede heilige man” zijn, zonder symbool van inferioriteit om deze tegenstelling te verduidelijken. Hoog op zijn paard, vertelt Sinterklaas wat zijn knechten hun plek is in de traditie. De oude witte goed heilige wijze man representeert de rationaliteit en superioriteit, wat de jonge zwarte irrationale onnozele onreine piet onmogelijk kan zijn. Sinterklaas is de heilige witte man, die de jonge zwarte ‘dankbare’ figuur helpt bij zijn kinderlijkheid, hulpeloosheid en onwetendheid. Zie je de overeenkomst tussen de manier waarop kolonialisme en slavernij werden gerechtvaardigd door “kinderlijke en sub-menselijke Afrikanen” af te helpen van hun zogenaamde primitiviteit en onderontwikkeling.

Het punt is dat koloniale macht niet kan overleven zonder (een symboliek van) inferioriteit, dat maakt de rol van een ‘piet’ cruciaal in het feest. Hierdoor is de symboliek tussen Sinterklaas en zwarte piet onlosmakelijk met elkaar verbonden. Sinterklaas kan niet vanzelfsprekend de rationele volwassen man, en white savior zijn zonder zijn jonge knecht, (zwarte) piet. Dit verklaard waarom Sinterklaas nooit een zwarte man of vrouw mocht zijn/is, gezien zij deze ‘rationele’ en ‘volwassen’ rol binnen de koloniale verbeelding niet representeren, deze rol is alleen weggelegd voor de witte man.

 

 

Creativiteit eindigt niet bij piet

Het ondertekenen van de goedkeuring van schoorsteenpiet geeft witte mensen toestemming om jarenlang te blijven blackfacen.

Oftewel, een schoorsteenpiet wordt een “postkoloniale hangover”. Dit brengt ons tot de reden waarom alle alternatieven voor zwarte pieten tot nu toe niet aanslaan bij het publiek. Er hoort een besef te komen dat alle alternatieve ‘pieten’,  voortbouwen op een uitvinding uit de koloniale tijd. Zwarte piet is niet louter racisme, het is ook kolonialisme: een complex web van diepgewortelde fysieke en psychische machtsstructuren waardoor het systeem van exploitatie en onderdrukking zolang heeft overleeft. Psychische machtsstructuren zoals het spotten met het uiterlijk van zwarte mensen voor de entertainment van witte mensen, is in Nederland traditie.  Het vraagstuk zwarte piet is een diepe wond die  behandeld dient te worden met een desinfecterend middel: anti-kolonialisme. Door  de confrontatie met kolonialisme te vermijden blijft racisme op een creatieve manier opduiken, de schoorsteenpiet is hier een voorbeeld van. Kolonialisme is de ultieme fundering voor alle vormen van racisme en onderdrukking, ook al lijkt het soms op vooruitgang.

De sinterklaas viering is een en al koloniaal feest. De enige manier op dit op te lossen is om sinterklaasfeest een wortelkanaalbehandeling te geven: zwarte piet als koloniale uitvinding met wortel en al te verwijderen, waardoor sinterklaas wordt ontmantelt van zijn symbolische superioriteit. De zwarte intellectueel Frantz Fanon gaf daarom aan dat wij moeten proberen te denken buiten “Europese” en “Westerse” kaders voor elke vorm van dekolonisatie en institutionele verandering. De heftige reactie van de overweldigend witte Nederlandse gemeenschap op de kritiek van zwarte piet moet niet verrassend zijn, zoals Fanon schrijft in Wretched of the Earth: “decolonization, which sets out to change the order of the world, is clearly an agenda for total disorder”. Voor elke vorm van dekolonisatie is een radicale aanpak nodig, een aanpak van volledige wanorde. Voor een dekoloniaal perspectief, zijn Fanon’s wijze woorden toepasbaar, dat creativiteit niet eindigt bij een ‘piet’, maar de tijd rijp is voor een andere aanpak, een gedekoloniseerde aanpak met inspraak van de zwarte gemeenschap.

Na enkele jaren is zwarte piet meer dan een nationale traditie; het is tegenwoordig een symbool dat staat voor confrontatie. Door tegenslagen en teleurstellingen van de gemeenschap van mensen van Afrikaans afkomst in de Nederlandse democratie, betekent het verbannen van zwarte piet meer dan ontdoen van een controversieel koloniaal figuur, het staat voor zwart politieke participatie, zeggenschap en eerste stappen naar dekolonisatie.