In Nederland zijn wij voor de vrijheid van meningsuiting, tenzij je tegen zwarte piet bent

‘Als de vrijheid van het woord bedreigd wordt, moeten we onze stem nog luider laten horen’, dat waren krachtige woorden van burgemeester Aboutaleb na de aanslag op Charlie Hebdo in januari 2015. Duizenden mensen waren de straat voor de solidariteitsmanifestatie voor de vrijheid van meningsuiting en persvrijheid. Dezelfde burgemeester besloot onlangs echter om bijna 200 vreedzame mensen op te sluiten, omdat ze hun mening wilden uiten over de racistische karikatuur zwarte piet. Aboutaleb, en vele Nederlanders met hem zijn kennelijk “Charlie” en verdedigen de vrijheid van meningsuiting, tenzij het om zwarte piet en racisme gaat.

Schending van fundamentele burger- en mensenrechten

Het recht op vrijheid van meningsuiting en het recht op betoging, ofwel het recht om te demonstreren zijn fundamentele beginselen in een democratische rechtsstaat. Waarom wordt dit recht dan zo vaak geschonden als het om personen gaat die hun mening over het racistische karakter van het Sinterklaasfeest willen uiten? In 2011 werden Quinsy en Jerry gearresteerd, de Ombudsman oordeelde twee jaar later dat dit een schending van het recht op vrijheid van meningsuiting was.[1] In 2014 werden meer dan 90 personen die vreedzaam op een plein tijdens de Nationale intocht stonden. De zaken werden wegens een gebrek aan bewijs geseponeerd, alleen activist Jerry Afriyie werd vervolgd om dit jaar in de Amsterdamse rechtbank te horen te krijgen dat de arrestatie onrechtmatig was.[2] Na de arrestatie van 198 vreedzame burgers in Rotterdam op 12 november 2016 oordeelden diverse juridische experts en zelfs internationale mensenrechtenorganisatie Amnesty International dat de burgemeester en de politie in Rotterdam met het demonstratieverbod en het noodbevel “de demonstratievrijheid onvoldoende gewaarborgd” hebben. [3] [4]

Demonstratie met geweld neergeslagen

Volgens diverse advocaten heeft Aboutaleb in deze situatie het noodrecht misbruikt, een bevoegdheid die slechts ingezet kan worden in het geval van (vrees voor) ernstige wanordelijkheid. Bijvoorbeeld de vrees voor rellen en confrontaties met hooligans. Een burgemeester hoort volgens advocate Britta Bohler juist zijn uiterste best te doen om het demonstratierecht van burgers te faciliteren.[5] De Rotterdamse burgervader heeft het tegenovergestelde gedaan door een poging tot vreedzaam protest met veel geweld neer te slaan. Honderden duizenden mensen hebben inmiddels kunnen zien hoe de politie disproportioneel geweld toepaste op personen die geen misdrijf hadden gedaan noch geweld hadden gepleegd. Het enige wat ze wilden was op een vreedzame manier hun mening uiten over het racistische element van het “onschuldige kinderfeest” Sinterklaas. Op diverse beelden is te zien hoe mannen en vrouwen aan hun haren werden getrokken en hoe Jerry Afriyie door zes agenten belaagd werd en door één agent in het bijzonder herhaaldelijk in het gezicht geslagen werd:

Onduidelijke communicatie van de politie

Zelf had ik het geluk bij een ongeluk dat mijn burger- en mensenrechten “op een relatief vriendelijke manier” werden geschonden. Er werd geen fysiek geweld toegepast bij de arrestatie van mijn groep die bestond uit zo een 20-30 mannen, en vrouwen met verschillende achtergronden. De jongste die ik sprak was een student in haar twintiger jaren die voor het eerst aan een protest deelnam en naast mij zat Margo Morrison, een 64-jarige vrouw die zich al decennia inzet tegen racisme, discriminatie en ongelijkheid in de samenleving. Uit de beelden blijkt ook hoeveel onduidelijkheid er was over het “demonstratieverbod”. Nadat het duidelijk werd dat we werden tegengehouden om naar Maassluis te gaan besloten we namelijk op een vreedzame manier onze mening te uiten in Rotterdam. We hebben op zijn minst een uur door het centrum gelopen, slechts bewapend met een megafoon, t-shirts, banners en protestborden met leuzen erop. Agenten liepen en fietsten constant mee zonder te melden dat er sprake was van een “noodbevel”. Toen we het Willemsplein, waar de Sinterklaasfestiviteiten plaatsvonden, naderden werden we ineens door drie ME busjes ingesloten. Omdat we, uit ervaring, wisten dat ons recht op betoging weer geschonden werd besloten we een sit-in te houden. Lang nadat we staande werden gehouden werd ons medegedeeld dat er sprake was van een “noodbevel”, toen ik aan een agente vroeg wat dit inhield wist ze het echter niet uit te leggen. We hebben vervolgens met zo een 40 personen in een koude garage opgesloten gezeten terwijl we slechts een bevroren broodje kregen terwijl extreemrechtse figuren ons buiten het politiebureau opwachtten.

Media en de criminalisering van vreedzame demonstranten

“Wij laten ons niet de mond snoeren” zei Aboutaleb in januari 2015, toch snoerde hij op 12 november 2016 de mond van zo een 200 mensen door ze op te sluiten. Je zou denken dat Aboutaleb van zijn fout geleerd had en wellicht excuses zou maken maar de “burgervader” gooide meer olie op het vuur. Tijdens een Raadsvergadering in Rotterdam poogde hij de onrechtmatige arrestaties en het excessieve politiegeweld jegens vreedzame burgers te legitimeren door ze te criminaliseren. Zo stelde de burgemeester dat hij informatie zou hebben ontvangen van de inlichtingendienst AIVD en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) dat het gebruik van “geweld niet uitgesloten kon worden”.[6] Dit terwijl de er vanuit de organisatie KOZP herhaaldelijk publieke oproepen waren gedaan om op basis van de principes van vreedzaam protest, geïnspireerd door van Martin Luther King Jr., hun mening te uiten over de karikatuur zwarte piet en racisme. Ook het feit dat er geen enkel wapen gevonden was bij de bijna 200 gearresteerde personen en dat er de afgelopen jaren tientallen vreedzame protesten zijn georganiseerd waar er nooit sprake is geweest van geweld vanuit vreedzame demonstranten weerhield Aboutaleb er niet van om mee te gaan in “framen” van de demonstranten als “herrieschoppers” die een “gevaar zouden vormen voor “het gezellige feestje”. Gelukkig was er wel wat tegenwind vanuit GroenLinks, de SP en NIDA. Zo stelde NIDA voorman Nourdin el Ouali in een vurig betoog:

“Stop het criminaliseren van deze vreedzame antiracisme demonstranten. Dit zijn pogingen om met negatieve beeldvorming democratische principes te ondermijnen. Wij zijn hier om de macht te controleren omwille van het vrije woord.”

Op zondag 27 november werd er een “Club van Sinterklaas”-feest georganiseerd bij de Ahoy. Ondanks de repressieve opstelling van Aboutaleb en de politie heeft een groepje Rotterdamse personen besloten een tweede protest tegen zwarte piet en racisme en voor de vrijheid van meningsuiting te organiseren en dit te melden in vooronderstelling dat het protest deze keer wel gefaciliteerd zou worden. Dit bleek ijdele hoop. De burgermeester die zichzelf vorig jaar nog “Charlie” noemde heeft besloten “forse maatregelen” te nemen om te voorkomen dat vreedzame demonstranten mensen “lastigvallen en intimideren”. Hiermee criminaliseert hij mensen die het voornemen hebben op een vreedzame manier meningen uit te wisselen: “Ik wil de confrontatie voorkomen en sta niet toe dat de activisten folders uitdelen aan ouders en hun kinderen”. Het uitdelen van folders is volgens Ahmed “Charlie” Aboutaleb kennelijk al voldoende aanleiding om het fundamentele recht op vrijheid van meningsuiting fors in te perken. Hiermee verliezen duizenden mensen die de beweging tegen zwarte piet een warm hart toedragen en het gewelddadige optreden van de politie – in opdracht van de burgemeester – hebben gezien het verlies in politici als Aboutaleb (PVDA) en de democratische rechtsstaat in het algemeen.

Sinterklaas is geen onschuldig kinderfeest meer

Hoewel ik geloof dat vele Nederlanders met de beste intenties aan de traditie deelnemen en willen geloven in de mythe dat het een “onschuldig kinderfeest” is, heeft het feest haar onschuld verloren. De nationale intocht wordt steeds meer gemilitariseerd en kan kennelijk niet meer zonder noodverordeningen, toegangspoortjes, ME-busjes en honderden agenten.[7] Dit jaar koste de intocht een half miljoen euro, €150.000 meer belastinggeld dan oorspronkelijk begroot was. Ironisch genoeg doen juist de mensen die volhouden dat het een “onschuldig kinderfeest is” de meest racistische, gewelddadige en xenofobische uitingen waarmee ze juist het probleem dat vreedzame demonstranten willen aanstippen bewijzen. Vorig jaar ontving ik 10.000 racistische reacties, dit jaar werd mijn Facebook live video meer dan 10.000 keer bekeken en ontvingen ik weer honderden haatberichten, wederom een kleine greep uit de reacties:

Erik Giroldi 0:30 Kapot slaan moesten ze jullie
Tim van Grinsven 11:00 Hou erg schamen jullie ouders, he Gerda die hebben jou vroeger zo opgevoed en ga jij zo doen. Ga weg hier enkeltje Afrika en je hebt geen zwarte Piet meer. Alleen misschien zwarte kongo en om 11:36: Bom erop
Ricardo de Jong 0:06 Wat doen die blanken tussen die negers man man man kanker het land uit !

Sylvana die ook een vlog maakte naar aanleiding van de massa arrestatie werd wederom het mikpunt van een racistische en seksistische heksenjacht die aantoonden hoeveel Nederlanders nog racistisch gedachtengoed met zich meedragen. Zo ontstond er ophef over een bewerkte foto en video waarin Sylvana Simons gelyncht aan een boom hing en in de afbeelding van een zwarte piet geplakt was. Humberto Tan, die zelf ook al het mikpunt van racistische bedreigingen geweest is reageerde als volgt:

“Een vrouw ophangen??? Omdat je het niet met haar eens bent???? Omdat ze, net als zoveel anderen, voor een aanpassing van zwarte piet is. En daar hoef je het niet mee eens te zijn, maar de bedreigingen, de beledigingen, oproepen tot fysiek geweld en dus zelfs vermoorden van Sylvana. Wat een zieke geesten. En dan waarschijnlijk op andere punten ook heel hard “vrijheid van meningsuiting” roepen. Maar als een ander daar gebruik van maakt dit soort ‘gevolgen’ verspreiden? Nogmaals afschuwelijk! En ja, ik weet dat ik door dit te zeggen de komende weken weer zoet ben met nieuwe bedreigingen, maar dat zal wel…”[8]

Foto: Geronimo Matulessy (Vice, 2016)

De gephotoshopte afbeelding deden velen denken aan de lynchpartijen van de Ku Klux Klan, een gewelddadige terroristische organisatie, die vele zwarte mensen vermoord hebben omdat ze van hun burgerrechten gebruik wilden maken.[9] De foto deed echter ook denken aan de honderden zwarte piet poppetjes die Leefbaar Rotterdam in 2014 aan palen had gehangen.[10] De Kinderombudsman, de VN en het College voor de Rechten van de Mens hebben geoordeeld dat zwarte piet een discriminerende en raciale karikatuur is van zwarte mensen. Het is niet meer vol te houden dat dit een “onschuldig kinderfeest” is. Nederlanders die deze traditie voortzetten voeden hun kinderen op met de gedachte dat het normaal is om je als een racistische karikatuur die uit het koloniale tijdperk stamt te verkleden, zelfs als het andere kinderen en volwassenen kwetst. Hiermee houden ze niet alleen hun kinderen een illusie voor maar ook zichzelf, ze normaliseren racisme. Met het vreedzame protest willen wij deze vorm van racisme de-normaliseren.

We wakkeren geen racisme aan, we leggen het bloot

Een veelgehoorde reactie is dat vreedzame demonstranten en mensen die pleiten voor verandering van het “onschuldige kinderfeest” zelf racisme aanwakkeren en veroorzaken. Dat snijd echter geen hout. Een vuurtje kan je aanwakkeren, een ruzie kan je opstoken, een gevecht kan je uitlokken, irritatie kan je opwekken en mensen kunnen slaapverwekkend zijn. In deze gevallen is er sprake van een direct verband tussen actie A en gevolg B. Je kan echter niet op een dag wakker worden zeggen dat zwarte mensen die van hun recht p vrijheid van meningsuiting gebruik maken “terug naar Afrika moeten”, een foto bewerken waarin ze gelyncht worden, toejuichen dat ze door de politie geknuppeld worden, ze het N-woord noemen en wensen dat ze gestoken, geschoten of opgesloten worden en volhouden dat er geen sprake is van racisme. Deze reacties laten zien dat velen racistisch gedachtegoed met zich meedragen, en dat komt ergens vandaan. Met het vreedzame protest en de heftige reacties die erop volgen wekken geen racisme op, we leggen slechts het racistische gedachtegoed bloot dat kennelijk nog diep geworteld is in het denken en handelen van vele Nederlanders. We prikken een bubbel leeg en de gebakken lucht dat uit de bubbel komt stinkt ernstig. We kunnen ons beter afvragen waar stank vandaan komt (waar de agressie en de racistische gedachten vandaan komen) en hoe de stank weggenomen kan worden.

Racisme is een systeem dat zich op individueel niveau uit in dit soort uitingen. Op structureel niveau heeft het te maken met arbeidsmarktdiscriminatie, ongelijkheid in het onderwijs, xenofobische reacties jegns vluchtelingen en andere migranten, etnisch profileren en andere vormen van institutioneel racisme. Dit komt volgens professor Gloria Wekker voort uit een dominant zelfbeeld van Nederlanders die zichzelf als open, tolerant en progressief zien en dus fundamenteel niet-racistisch. Dit terwijl Nederland 400 jaar een koloniale natie is geweest. Voor de rest van de wereld Zwarte Piet is het kraakhelder dat het Sinterklaasfeest de koloniale machtsverhoudingen reflecteert met een witte edele man op het paard die door zwarte clowneske knechten – nota bene gespeeld door witte mensen in blackface – worden gediend. Dat vele Nederlanders volhouden dat het Sinterklaasfeest in haar huidige hoedanigheid ondanks de schending van burgerrechten van vreedzame antizwarte pietdemonstranten, ondanks de racistische en agressieve bedreigingen van ‘Pietofielen’, ondanks oordelen van mensenrechtenorganisaties en ondanks de toenemende militarisering van het Sinterklaasfeest een onschuldig en gezellig kinderfeestje is, is het ultieme voorbeeld van witte onschuld. Het is prima als witte mensen aan het sprookje dat witte mensen in een racistische karikatuur veranderen als ze door een magische schoorsteen glijden. Het is echter zorgwekkend wanneer dit sprookje en toonbeeld van witte onschuld met de schending van fundamentele burgerrechten en mensenrechten op vrijheid van meningsuiting en betoging van vreedzame burgers, met politiegeweld en met een enorme stroom aan racistisch en seksistisch verbaal (en soms fysiek) geweld wordt verdedigd.

De burgemeester die stelde dat we onze stem luider moeten laten horen als het vrije woord bedreigd wordt gebruikt nu zijn macht om ons het zwijgen op te leggen. In 2015 lieten honderden duizenden mensen hun stem horen voor de vrijheid van meningsuiting en persvrijheid, elen riepen “Je Suis Charlie” maar nadat dezelfde vrijheid van meningsuiting van vreedzame anti-zwarte piet demonstranten werd geschonden was het oorverdovend stil. Het lijkt wel of we in Nederland voor de vrijheid van meningsuiting zij, behalve als je tegen zwarte piet bent. Als je daadwerkelijk de vrijheid van meningsuiting hoog in het vaandel hebt staan en in een samenleving wilt wonen waarin alle kinderen kunnen opgroeien in een omgeving waarin ze niet op basis van hun kleur of achtergrond benadeeld te worden, dan is het nu de tijd om je stem te laten horen. Je stilte impliceert instemming met het schenden van ons recht op onze vrijheid van meningsuiting. Zoals Martin Luther King Jr. zei:

“In the End, we will remember not the words of our enemies, but the silence of our friends.”

Wat kan je concreet doen?

Laat je stem horen door iets te schrijven op social media of een opiniestuk te schrijven voor een mediaplatform.

Hou de personen in machtsposities zoals burgemeester Aboutaleb verantwoordelijk voor hun daden door (raads)vragen te stellen, een (open) brief te sturen en contact op te nemen met je lokale politieke vertegenwoordigers.

Sluit je aan bij een vreedzaam protest van Kick Out Zwarte Piet of andere individuen en organisaties en (witte mensen) gebruik je witte privilege als “schild” om zwarte demonstranten te beschermen voor politiegeweld.

Erken je (witte) privilege en gebruik het door in witte dominantie omgevingen (in je familie, op school, op werk) racisme en discriminatie ter discussie te stellen, juist als het oncomfortabel kan zijn.

Verdedig ons fundamentele recht op vrijheid van meningsuiting en betoging by any means neccessary. Wellicht wordt de politie de volgende keer op jou afgestuurd omdat je een andere mening hebt dan de dominante groep.